.jpg)
Bir vaxtlar bolşeviklərin Şərqə azadlıq və demokratiya gətirəcəyinə inanan Nərimanov da sadəlövlüyünün qurbanı olur. Bolşeviklər Azərbaycanı işğal edəndən sonra, əvvəlcə Azərbaycanda, sonra isə Moskvada rəhbər vəzifələrdə çalışan Nərimanov səhv etdiyini anlayır. Leninin ölümündən sonra Stalinin ətrafındakılara qarşı terror aktlarını həyata keçirəcəyini və “Şərq xalqlarına azadlıq və müstəqillik” şüarının boş və yalan olduğunu anlayan Nərimanov dərhal Mərkəzi Komitəyə məktub yazır. O, yaxınlarından birinə növbəti plenumda bu məktubu oxuyacağını bildirir. Amma atalar yaxşı deyiblər ki, sirrini vermə dostuna, dostunun da dostu var. Nərimanovun etibar etdiyi bu adam Stalinə sədaqətini nümayiş etdirmək üçün dərhal bu barədə ona xəbər verir. Stalin isə yaxın dostu və silahdaşı Serqo Orconikidzeyə Nərimanovu səssizcə aradan qaldırmaq tapşırığını verir. Əvvəlcə Orconikidze Nərimanova qarşı sui-qəsd hazırlamaq və bu işdə o dövrdə Azərbaycanı idarə edənlərdən olan bir neçə adamı günahlandıraraq həbsə atdırmaq istəyir. Lakin sui-qəsdin həyata keçirilməsi üçün bir neçə ay lazım gəlirdi. Üstəlik, Nərimanovun ona qarşı hazırlanan sui-qəsd planından xəbər tuta bilməsi təhlükəsi də var idi. Ona görə də Orconikidze zəhərə əl atır. Nərimanovun aşpazı ələ alınır. O, zəhərli yeməyi Nərimanova verir. Yeməyi yeyib ayağa qalxan Nərimanov Kremlin qapıları qarşısında yerə yıxılır. Amma o, dəmir qapılardan tutaraq, zorla ayağa qalxmağa çalışır. Dərhal məsələ barədə Kreml rəhbərlərini müalicə edən həkimlərə xəbər verirlər. Sonralar həmin həkimlərdən biri – Yuliya İvanovna Litkin xatirələrində yazırdı: “Mən əvvəlcə nə baş verdiyini anlamadım və bir həkim kimi tələm-tələsik hadisə yerinə yüyürdüm. Trotski adı verilən qapı ilə Qızıl meydan arasında dəmir barmaqlıqlardan bərk-bərk yapışan bir adam gördüm. O, ağrıdan iki bükülmüşdü və ara vermədən öskürürdü. Sifəti əcaib bir hala düşmüşdü. Onu dəmir qapıdan aralamaq üçün tutub geri çəkdim. Yalnız bu vaxt gördüm ki, o, Nəriman Nərimanovdur. Məni tanıyan kimi dərhal: “Ölürəm, təcili məni xəstəxanaya aparın,” – dedi. Amma onu xəstəxanaya çatdıra bilmədik”.
Litkin Nərimanovun zəhərənərək öldüyünü demir, ancaq sifətinin əcaib hala düşdüyünü söyləyir. Çünki o bilirdi ki, zəhər sözünü dilinə gətirsə, özü də oxşar hadisə ilə üzləşəcək. Amma o vaxt Nərimanovun zəhər verilərək öldürüldüyü və bunun kim tərəfindən həyata keçirildiyi Kreml divarları arxasındakıların hamısına məlum idi. Onu da deyək ki, Stalin dönəmində Abxaziya Gürcüstanın tərkibnə daxil olmaq istəmirdi. Bu işdə abxazların lideri Lakoba xüsusi rol oynayırdı. Ona görə o da Nərimanov yaşayan taleyi yaşamalı oldu. Stalinin göstərişilə 1936-cı ildə Lavrenti Beriya Lakobanı aradan qaldırmaq qərarına gəlir. O, Lakobanı Tiflisdəki yeməkxanalardan birinə yeməyə dəvət edir. Öncədən hazırlanmış plan əsasında Lakobanın yeməyinə zəhər qatılır. Lakoba yemək stolundaca canını tapşırır. İzi itirmək üçün Beriya yalandan “avtobus qəzası” təşkil etdirir və Lakobanın guya qəza nəticəsində öldüyü barədə rəsmi xəbər yayılır.
Stalin yalnız SSRİ daxilində deyil, xaricdəki düşmənlərinə qarşı da mübarizə aparırdı. XX əsr dünya fotosənətinin ən məşhur fotoqrafçılarından biri olan, Meksika Kommunist Partiyasının üzvü Tino Modotti də Stalinin qəzəbinə uğradı. 1930-cu ildə Moskvanın göstərişi ilə o, Meksika dövlət başçısına sui-qəsd təşkil etdi. Onu dərhal həbs etdilər. Sonra isə məhkəmə Modottini ölkədən qovdu. Modotti dərhal İspaniyaya gəldi və burada Moskvanın göstərişi ilə vətəndaş müharibəsini təşkil etdi. Amma Franko İspaniyada hakimiyyətə gələndən və vətəndaş müharibəsi məğlubiyyətə uğrayandan sonra o, yenidən Meksikaya döndü. Lakin onun dünyagörüşündə artıq SSRİ-yə qarşı inamsızlıq əmələ gəlmişdi. 1939-cu ildə SSRİ ilə Almaniya arasında bir-birinə hücum etməmək barədə anlaşma imzalandı. İspaniyada faşizmə qarşı döyüşən və faşizmin nə olduğunu yaxşı bilən Modotti açıq şəkildə bunun əleyhinə çıxdı. O, SSRİ-ni fəhlə-kəndli inqilabına xəyanətdə suçladı. Məsələ barədə dərhal Stalinə xəbər verdilər. Stalin isə: “Bu əclafı və xəyanətkarı rədd edin. Yoxsa başımıza bəla açacaq”, – deyə KQB şefinə göstəriş verdi. KQB isə Meksikadakı agentinə Modottini aradan qaldırmaq tapşırığı verdi. Tina Modotti dostlarından biri tərəfindən axşam yeməyinə dəvət edildi və burada ona yemək vasitəsilə zəhər verdilər. Modotti də yeməkdən sonra elə süfrə üstündəcə can verdi. Onun zəhərlənərək öldürülməsini ört-basdır etmək üçün xəbər yaydılar ki, guya Modotti infarktdan ölüb. Sonralar məsələdən şübhələnərək Modottinin ölümünün səbəbini araşdıran polis onun zəhərləndiyini sübut etdi. Amma Modottini zəhərləyən dostu qaçaraq ABŞ-a gedə bilmişdi.
Əziz Mustafa
