Son illərdə Rusiya ilə Qazaxıstan arasındakı münasibətlərdə yeni bir tendensiya müiahidə olunmaqdadır. Bu da Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayevin istər MDB məkanında, istərsə də beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələrə münasibətdə Rusiyanın maraqlarına xidmət edən addımlar atması ilə əlaqədərdır. Hər halda Nazarbayevin Rusiya-Qərb, Rusiya-Türkiyə və Rusiya-Ukrayna münasibətlərindəki gərginliyin azaldılması sahəsində öz vasitəçiliyini təklif etməsi Putin üçün olduqca cəzbedici təsir bağışlamaqdadır. Təsadüfi deyil ki, ötən gün Qazaxıstanın paytaxtı Astana şəhərində keçirilən VIII Rusiya-Qazaxıstan Əməkdaşlıq Forumunda prezident Vladimir Putin Nazarbayevin vasitəçilik missiyasının sülhə xidmət etdiyini xüsusi vurğulayıb. O qeyd edib ki, Nazarbayev Rusiyaya qarşı çevrilən bir çox xoşagəlməz münasibətlərin yumşaldılmasına öz töhfəsini vermək üçün əlindən gələni edib. Öz növbəsində Nursultan Nazarbayev sentyabrın 18-də Rusiyada keçirilən Dövlət Dumasına seçkilərdə Putin komandasının qələbəsini Kremlin sahibinin böyük uğuru adlandıraraq: “Belə hesab edirəm ki, bu, sizin qələbənizdir”,-deyib.
İqtisadi inteqrasiya genişlənir
Rusiya ilə Qazaxıstan arasındakı siyasi münasibətlərin yüksək səviyyədə olmasının əsas səbəblərindən biri şübhəsiz ki, hər iki ölkə arasında iqtisadi sahədə əməkdaşlığın ildən-ilə genişləndirilməsi ilə əlaqədardır. Məsələn, ötən il iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 15,5 milyard dollar olub ki, bu da olduqca yüksək rəqəmdir. Kremlin Ukrayna ilə münasibətlərinin korlanmasından sonra Qazaxstan MDB məkanında Belarusdan sonra Rusiyanın ikinci əsas ticarət tərəfdaşına çevrilib. Qazaxıstanın xarici ticarət dövriyyəsinin 20 faizi Rusiyanın payına düşür. Xüsusi ilə Rusiyaya qarşı Qərb tərəfindən tətbiq edilən iqtisadi sanksiyalar Qazaxıstandan kənd təsərrüfatı məhsullarının qonşu ölkəyə geniş axınına yol açıb. Bu da öz növbəsində Qərbin iqtisadi sanksiyalarının zəiflədilməsində önəmli rol oynamaqdadır. İqtisadi əməkdaşlıq sahəsində atılan ən uğurlu addımlardan biri də Qazaxıstanın Ust-Kamenoqorsk şəhərində “Avtovaz” tərəfindəN minik avtomobilləri zavodunun inşa edilməsidir. Bu zavod ildə 120 min ədəd minik avtomobili istehsal edir. Nəticədə Ust-Kamenoqorsk avtomobil zavodu Qazaxıstanın ən nəhəng avtomobil istehsal edən mərkəzlərindən birinə çevrilib. Lakin Qazaxıstanla Rusiya arasında həllini gözləyən problemlər də mövcuddur. Bunlardan biri də Qərbi Avropa- Qərbi Çin beynəlxalq avtomobil magistralının inşası ilə bağlıdır. 2008-ci ildə inşasına başlanılan və uzunluğu 8,4 min kilometr olacaq avtomobil yolu Rusiya və Qazaxıstan üçün nəinki iqtisadi, həm də strateji əhəmiyyət daşıyır. Bu yolun inşasının başa çatdırılması hər iki ölkənin beynəlxalq nəqliyyat qovşağına çevrilməsi demək olacaq. Qazaxıstan və Çin öz ərazilərində beynəlxalq avtomobil yolunun inşasını tamamilə başa çatdırıblar. Amma Rusiya bu günə kimi beynəlxalq avtomobil yolunun öz ərazisindən keçən hissəsində hər hansı bir iş həyata keçirməyib. Məsələyə münasibət bildirən Qazaxıstan-Rusiya Sərhəd Əməkdaşlığı Assosiasiyasının rəhbəri Marat Şibutov Rusiyanın beynəlxalq avtomobil yolunun çəkilməsini ləncitməsəinin səbəblərini anlamaqda çətinlik çəkdiyini söyləyir. O deyir ki, Qazaxıstan baş nazirinin I müavini Bakıtcan Saqİntayev dəfələrlə rusiyalı həmkarı İqor Şuvalovdan yolun inşasına başladılmasını xahiş edib. Lakin Şuvalov hər dəfə bununla bağlı vəd versə də sözünün üstündə dayanmayıb və nəticədə beynəlxalq avtomobil yolunun inşasını başa çatdırmaq mümkün olmur. Marat Şibutov deyir ki, beynəlxalq avtomobil yolunun inşasının başa çatdırIlmasından sonra Rusiya bundan milyardlarla dollar gəlir əldə edəcək. Ancaq nə üçünsə ruslar mühün strateji nəqliyyat dəhlizinin inşasının başa çatdırılmasında maraqlı deyillər. Əslində beynəlxalq avtomobil yolunun inşası üçün Rusiya maliyyə vəsaiti tapmaqda çətinlik çəkir. Prezident Putinin özü də dolayısı ilə bunu etiraf edir. O deyir ki, bəzi çətinliklər səbəbindən Rusiya üçün strateji əhəmiyyət daşıyan layihələrin reallaşdırılması ya aşağı templə gedir, ya da dayandırılıb. Bu müstəvidə də Rusiya ilə Qazaxıstan arasında iqtisadi sahədə əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsinə mane olan amillər mövcuddur. Buna baxmayaraq forumda tərəflər arasında 2017-ci ildə müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə yönəldilən və ümumi həcmi 4 milyard dollar olacaq 27 layihənin həyata keçirilməsi barədə razılıq əldə edilib.
Siyasi sahədə etibarlı vasitəçi
Siyasi sahədə Qazaxıstanla Rusiya münasibətlərində demək olar hər hansı problem yoxdur. İki ölkə arasında siyasi münasibətlər olduqca yüksək səviyyədədir. Bunu prezidentlər Nazarbayev və Putin arasında müntəzəm olaraq ikitərəfli görüşlərin keçirilməsi də bir daha sübut etməkdədir. Məsələn, təkcə bu ilin ilk 10 ayı ərzində Nazarbayev və Putin 8 dəfə bir araya gələrək müxtəlif məsələləri müzakirə ediblər. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, bu günə kimi dünyada biri-biri ilə isti münasibətlərdə olan heç bir ölkə rəhbərləri arasında bir ildə 8 görüş keçirilməyib. Prezident Nazarbayevin 2016-cı ildəki ən böyük uğurlarından bir də şübhəsiz ki, Rusiya ilə Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşdırılmasına verdiyi töhfə və bununla bağlı özünün vasitəçilik missiyasını uğurla həyata keçirməsi oldu. Nazarbayev Rusiya ilə Türkiyə arasında gərginliyi aradan qaldırmaq üçün Ərdoğan administrasiyasını Putinə üzr istəmə məktubu yazmağa razı sala bildi. Nazarbayevin təşəbbüsü ilə qazax diplomatlar rus dilində belə bir məktubun yazılmasında Ankaradan olan həmkarlarına yardım etdilər. Eyni zamanda Nazarbayev Putinə Ərdoğanın üzr məktubunu qəbul etməsinin vacib olduğunu xatırladaraq tərəfləri bu məsələdə danışıqlar masasına oturda bildi. Bunun ardınca isə Nazarbayevin şəxsi təşəbbüsü ilə Ərdoğan və Putin arasında görüş keçirildi. Nəticədə Qazaxıstan prezidenti Türkiyə ilə Rusiya arasında gərginliyin aradan qaldırılmasına nail oldu. Buna görə isə həm Putin, həm də Ərdoğan Nazarbayevə öz təşəkkürlərini bildirdilər. Rusiya prezidenti Ankara-Moskva gərginliyinin aradan qaldırılmasındkı uğurlu vasitəçilik missiyasına görə Nazarbayevə: “Sizin vasitəçilik missiyanız uğurla başa çatdı deyərək” ona xüsusi razılığını bildirdi. Bundan ruhlanan Nazarbayev hazırda Ukrayna ilə Rusiya arasında da gərginliyi aradan qaldırmaq üçün vasitəçilik missiyasını həyata keçirməyə cəhd edir. Bu məqsədlə Nazarbayev artıq Ukrayna prezidenti Poroşenko ilə görüşərək onunla Donbas və Krım məsələsəni müzakirə edib və bu probelmin aradan qaldırılması üçün iki ölkə arasında ortaq məxrəc tapmağa çalışır. Bir sözlə Nazarbayevin belə bir fəaliyyəti Qazaxıstanın siyasi baxımdan Rusiyanın əsas müttəfiqinə çevrilməsinə gətirib çıxarıb.
Qırğızıstanın dövlət borcu 4,7 milyard dollara çatıb
Beynəlxalq Valyuta Fondu Qırğızıstanın dövlət borcunun yüksək sürətlə artmasından narahat olduğunu bəyan edib. Buna səbəb iqtisadi baxımdan MDB məkanının ən kasıb ölkəsi olan Qırğızıstanın öz xarici borclarını ödəyə bilməyəcəyi təhlükəsidir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun Qırğızıstandakı nümayəndəliyinin rəhbəri Edvard Cemayel bununla bağlı yerli və xarici mətbuata verdiyi açıqlamasında deyib ki, son illərdə Qırğızıstanın xarici borcu 43 faiz artıb ki, bu da ümumdaxili məhsulun 70 faizini təşkil edir. Edvard Cemayel: “Qırğızıstanın dövlət borcunun sürətlə artması ölkədəki sosial partlayışa gətirib çıxara bilər. Belə ki, Qırğızıstan hər il təkcə borca görə faizlərin ödənilməsinə az qala dövlət büdcəsinin yarısını ödəyir. Bu isə öz növbəsində ölkədə sosial problemlərin həllində, o cümlədən büdcədən maliyyələşdirilən təşkilatlara əmək haqqı ödənilməsində və təqaüdlərin verilməsində maliyyə çatışmazlığına gətirib çıxara bilər. Belə bir vəziyyət isə ölkədə xaosa gətrib çıxaracaq”,-deyib.
O vəziyyətdən yeganə çıxış yolunun Qırğızıstanın daxili imkanlarından istifadə etməsində və bundan sonra xaricdən alınan borc hesabına yaşamaya son qoyulmasında ola biləcəyini vurğulayıb.
ATƏT missiyası Özbəkistana səfər edəcək
Özbəkistanda keçiriləcək prezident seçkilərinə hazırlıqla bağlı tədbirlərin hansı vəziyyətdə olmasını aydınlaşdırmaq üçün ATƏT-in Demokratik İnstitutlar və İnsan haqqları Bürosunun yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti oktyabrın 11-də Daşkəndə səfər edəcəklər. Bununla bağlı ATƏT-in mətbuat xidmətindən verilən məlumata görə, 3 gün davam edəcək səfər zamanı nümayəndə heyəti prezident seçkilərinə hazırlığın vəziyyəti ilə tanış olacaq və bununla bağlı öz məsləhətlərini verəcək. ATƏT mətbuat xidməti qurum rəhbərinin Özbəkistanın ölkədəki prezident seçkilərini demokratik şəkildə keçirə biləcəyinə ümid etdiyini bildirib. Qeyd edək ki, Özbəkistanda növbədənkənar prezident seçkiləri dekabrın 4-də keçiriləcək. Prezident kürsüsü uğrunda prezidentin səlahiyyətlərini həyata keçirən baş nazir Şöbkət Mirzəyev, Milli Dirçəliş Partiyasının sədri Sərvər Atamuradov, Ədalət Partiyasının siyasi şurasının sədri Nəriman Umarov və XalQ Demokrat Partiyasının lideri Hatəmcan ketmanov mübarizə aparacaqlar.
