Xilasetmə əməliyyatı
Avqustun 13-dən başlayaraq “Kursk”un xilas edilməsi üçün xüsusi əməliyyata başlanıldı. Xilasetmə əməliyyatına Şimal hərbi dəniz komandanlığına daxil olan demək olar bütün gəmilər cəlb edilmişdi. Amma bütün səylərə baxmayaraq “Kursk”u xilas etmək problemə çevrilmişdi. Avqustun 20-də Şimal Hərbi dəniz komandanlığı anladı ki, nəinki 7 gün, hətta 7 ay da çalışsalar “Kursk” atom sualtı qayığını suyun üzərinə qaldıra bilməyəcəklər. Bu barədə müdafdiə nazirliyinə də məlumat verildi. Eyni zamanda prezident Putinə də bu barədə raport təqdim etdilər. Uzun müzakirələrdən sonra kömək üçün Norveç hökumətinə müraciət edilməsi qərara alındı. Əslində Norveç hökuməti qəza baş verən ilk günlərdən Rusiyaya öz köməyini təklif etmişdi. Amma Rusiya Norveçin köməyindən imtina etmişdi. Çünkü batan sultı qayığı Rusiyanın özü su üzərinə qaldıra bilməməsi ölkənin imicini şübhə altına ala bilərdi. O vaxt Şimal Hərbi dəniz komandanlığı batan sualtı qayığın xilas edilməməsinin səbəbini ilk növbədə qəza baş verən yerdə güclü su axınlarının və burulğanların olması ilə izah edirdi. Amma hadisələrin gedişi göstərdi ki, qüdrətli hesab edilən Rusiya hərbi dəniz donanması öz gücünə “Kursk”u batdığı yerdən çıxara və qəzanın əsl səbəblərini aşkar edə bilməyəcək. Ona görə də, yeganə çıxış yolu Norveçin köməyini qəbul etməkdə idi. Rusiya rəhbərliyi çətin də olsa “Kursk” sualtı qayığının dənizin səthinə çıxarılması üçün Norveç hökumətinə müraciət edilməsi barədə qərar qəbul etdi. Rusiyadan yardım təklifi alan kimi Norveç hökuməti qəza baş verən yerə «Seaway Eagle» xilasedici gəmisini göndərdi. Norveç xilasediciləri ilk cəhddəcə “Kursk” atom sualtı qayığına yaxınlaşaraq onun qəza xilasetmə lükünü aça bildilər. Bundan sonra onlara 6 nəfər rus dalğıcı da qoşuldu. Sualtı qayığa daxil olan Norveç dalğıclar kəsmə aparatlarından istifadə etməklə çətinlklə də olsa gizli sənədlər və heyət olan yerlərə daxil oldular. Bundan sonra qəza nəticəsində ölən heyətin və gizli sənədlərin üzə çıxarılmasına başlandı. Xilasetmə əməliyyatları zamanı ən böyük təhlükə sualtı qayığın nüvə mərkəzinin zədələnməsi və ətrafa ölümsaçan şüaların yayılması ilə bağlı idi. Ancaq kəsici aparatlar hadisə yerində şüalanma qeydə almamışdı. Sualtı qayğın yoxlanılması zamanı məlum oldu ki, qəza nəticəsində o güclü zərbədən iki yerə bölünüb, ancaq xoşbəxtlikdən nüvə mərkəzi zədələnməmişdi. Norveç xiasedicilərinin “Kursk” sualtı qayığı ilə bağlı yüksək xilasedicilik məharəti nümayiş etdirməsinə dünya da heyran qalmışdı. O dövrdə Almaniyanın qəzetlərindən biri yazmışdı ki, əgər Norveç xilasediciləri köməyə gəlməsəydilər, ruslar illərlə “Kursk”a yaxınlaşa və ona daxil ola bilməyəcəkdilər. Rusiyanın özündə belə Norveç xilasedicilərinn məharəti böyük əks-səda doğurmuşdu. Halbuki Norveçin bu sahədə Rusiya ilə rəqabətə girə bilməsi məntiqi baxımdan ağlabatan görünmürdü. Norveç xilasedicilərin yüksək peşakarlıq nümayiş etdirməsi öz növbəsində göstərdi ki, Rusiya hərbi dəniz qüvvələri sahəsində Norveçdən belə geri qalmaqdadır. Burada bir maraqlı məqama da toxunmamaq olmur. Əgər Rusiya “Kursk” qəzaya uğradığı andan xilasedici əməliyyatlarda yardım üçün kömək əli uzadan Norveçə rədd cavabı verməsəydi, bəlkə də sualtı qayıqdakı heyətin çox hissiənin ölümdən xilas etmək mümkün olardı.
Əziz Mustafa
