Əziz Mustafa
Vaxtı ilə onun adı keçmiş SSRİ-nin ali dairələrində olduqca hörmətlə çəkilirdi. O, SSRİ-nin subyektlərini idarə edənlər arasında ən saf və təmizlərindən biri hesab edilirdi. Uzun illər SSRİ adlı bir imperiyaya sədaqətlə xidmət etmişdi və buna görə SovİKP MK Siyasi Bürosunun üzvü seçilmişdi. Brejnevdən sonra onu ölkənin ali rəhbəri sifətində məhz bu insanın idarə edəcəyi gözlənilirdi. Amma gözlənilmədən müəmmalı və bu günə kimi sirr olaraq qalan bir ölümlə üzləşərək həyatdan getdi. Amma bu günə kimi bu insanın müəmmalı ölümü ilə bağlı məsələ ətrafında çoxsaylı ehtimallar irəli sürülməkdədir və bu ehtimalların hər bir əslində məntiqi baxımdan ağlabatan görünür. Söhbət Belarus Kommunist partiyasının Mərkəzi komitəsinin birinci katibi, Siyasi Şuraya üzvlüyə namizəd, Sovet ittifaqı qəhrəmanı Pyotr Mironoviç Maşerovdan gedir. Pyotr Mironoviç Maşerov 1918-ci ildə Belarusiyanın Mogilyov quberniyasının şirki kəndində kasıb ailədə anadan olmuşdu.
Onun ulu babası 1812-ci ildə Rusiyaya hücum edən Fransa ordusunun əsgərlərindən biri idi. Maşero adlanan bu əsgər döyüşlərdən birində yaralanmış və geri çəkilən Fransa ordusu ilə birgə hərəkət edə bilməyərək Belarusda qalmağa məcbur olmuşdu. Buradada evlənmişdi.
Maşerovun valideynlərinin həyatı da ziddiyyətlərlə dolu olub. Belə ki, onun atası Miron sovet hökumətini sevmirdi. 1937-ci il, dekabr ayının 8-də antisovet təbliğatına görə Maşero Miron Vasilyeviç həbs edildi. Həmin il dekabr ayının 28-də o, 10 il həbsə məhkum edilib. 17 avqust 1959-cu ildə Belarus Ali Məhkəməsi ona bəraət verdi.
Anası Darya Petrovna isə partizanlarla əlaqə saxladığınıa görə, 1942-ci il dekabr ayının 9-da hitlerçilər tərəfindən güllələnib. Belə bir ailədə yetişən Pyotr Maşerov orta məktəbi bitirdikdən sonra Vitebsk universitetinə daxil oldu.
Universiteti bitirdikdən sonra o bir müddət orta məkətəbdə fizika-riyaziyyat müəllimi işlədi. Almaniya ilə müharibə başlayanda Maşerov orduya çağırıldı. 1941-ci ildə yaralanaraq əsir düşdü. Ancaq o tezliklə əsirlikdən qaça bildi. Özü ilə əsirlikdən qaçan bir qrup əsgərlə birlikdə partizan dəstəsi təşkil edərək, Belarus meşələrində almanlara qarşı təxribatlara rəhbərlik etməyə başladı. Dubnyak adı altında fəaliyyət göstərən Maşerovun rəhbərlik etdiyi partizanlar almanlara qarşı ən cəsarətli əməliyyatlara baş vuraraq onlara ağır zərbələr vururdular. Qısa müddətdə Moskva ilə əlaqə yaradan Maşerova 1942-ci ildə Şors adına iri partizan birləşməsinə rəhbərlik etmək tapşırıldı. Onun rəhbərliyi altında partizanlar 1942-ci ildə Vitebsk ilə Riqanı birləşdirən Drissa çayı üzərindəki olduqca strateji əhəmiyyət daşıyan körpünü partlatdılar. 1943-cü ildə o Rokossovski adına daha iri partizan dəstəsinə rəhbərlik etməyə başladı. Eyni zamanda o Vitebsk vilayət komsomol komitəsinə rəhbərlik etdi. Almanlara qarşı aparılan partizan müharibəsində göstərdiyi qəhrəmanlıqlara görə 1944-cü ildə Maşerova Sovet İttifaqı qəhrəmanı adı verildi. Müharibə başa çatandan sonra müxtəlif vəzifələrdə işlədi, 1965-ci ildən sonra isə o Belarus KP MK-nın I katibi təyin edildi.
Yeni vəzifədə Maşerov ilk günlərdən daha ciddi şəkildə çalışmağa başladı və qısa müddətdə Belarusu SSRİ subyektləri arasında öncül yerlərdən birinə çıxardı. Ölkəni demək olar ki, hərbi qanun qaydalara əsaslanan dəmir nizam-intizamla idarə edən Maşerovun şöhrəti ittifaq səviyyəsinə də yayıldı. Təmizkarlığı, saflığı, hər bir işi vaxtından əvvəl görməyə çalışması, sadə zəhmətkeşlərin problemlərini daim diqqət mərkəzində saxlaması onu milyonlarla belarusun sevimlisinə çevirmişdi. İş o yerə gəlib çatmışdı ki, Moskvadan əlini üzən bəzi şikayətçilər Maşerova müraciət edərək onun vasitəsi ilə problemlərinin həllinə nail olmağa çalışırdılar. Ona görə də Kremlin kuluarlarında Maşerov haqqında: “SSRİ Minskdən idarə edilir”,-deyirdilər.
Maşerov hədəfə alınır
Həmin dövrdə SSRİ-ni idarə edən Leonid iliç Brejnev və Aleksey Nikolayeviç Kosıgin artıq qocalmışdılar. Onların yerinə isə ən layiqli namizədlərdən biri kimi Maşerovun adı hallandırılırdı. Bu isə Brejnevin ətrafındakılarda Maşerova qarşı bir qısqanclıq əmələ gətirmişdi. Bəzi Siyasi büro üzvləri Brejnevin yanında yarı zarafatla: “Maşerovu tezliklə Moskvaya gətirmək lazımdır. Yoxsa belə getsə Minsk SSRİ-nin yeni paytaxtına çevriləcək, Maşerov isə oradan ölkəni idarə etməyə başlayacaq”,-deyirdilər. Aydın məsələ idi ki, bütün bunlar Brejnevi qısqandırmaya bilməzdi. Üstəlik, Kremldə Brejnevdən sonra özlərini ölkə rəhbəri kimi görən bir çox siyasi büro üzvləri, o cümlədən DTK şefi Andropov vardı. Həmin dövrdə SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə rəhbərlik edən Andropov Brejnevin sağ əli hesab edilirdi. O, artıq qocalmış və sərbəst şəkildə qərarlar qəbul edə bilməyən Brejnevin yerinə de-fakto ölkəni idarə edirdi. Üstəlik, həm Brejnev, həm də Andropov Maşerovu özləri üçün təhlükəli rəqib hesab edirdilər. Belə bir vəziyyətdə isə Maşerov Kreml üçün arzuedilməz adama çevrilməyə başlamışdı.
O dövrdə DTK bir neçə dəfə Maşerova ilişmək istəmiş, hətta onun fransız kökənli olduğunu belə üzə çıxarmışdı. Onun Fransadakı qohumları belə axtarılır və onlarla Maşerov arasında hansısa əlaqələrin tapılmasına cəhdlər edilirdi. Maşerovsa aydan arı, sudan təmiz idi və onun işində cüzi də olsa nöqsan tapmaq mümkün deyildi. Amma Maşerovun taleyi artıq həll olunmuşdu və Kreml ondan üzülüşmək üçün ənənəvi taktikasını işə salmağa hazırlaşırdı. Hər şeydən xəbərsiz olan Maşerov isə vəzifəsini vicdanla yerinə yetirməkdə idi. Əslində o, Moskvada hesab edildiyi kimi ölkə rəhbərliyinə can atmır və belə şey ağlından belə keçmirdi. Bununla belə Maşerov sözü üzə deməyi sevirdi və hərdən Kremldəki bəzi rəhbərlərin iş metodunu sərt şəkildə tənqid edirdi. Xüsusi ilə SSRİ-nin Əfqanıstana qoşun yeritməsi və bunun ardınca ölkənin ərzaq problemi ilə üzləşməsi Maşerov tərəfindən qəzəblə qarşılanmışdı. O, həmin dövrdə ərzaq probleminin üzə çıxmasına görə Kremldəki bəzi yüksək səviyyəli rəhbərləri tənqid edir və ölkənin bu vəziyyətə düşməsinə görə məsuliyyət daşıyan şəxslərin cəzalandırılmasını tələb edirdi. Əslində onun bu tənqidi çıxışları həm də ölkəni idarə etməkdə çətinlik çəkən Brejnevin bostanına atılan daş anlamına gəlirdi. Moskva Maşerovu birbaşa vəzifədən azad edə bilməyəcəkdi və bu, əhali arasında ciddi narazılığa səbəb ola bilərdi. Kreml nəhayət ki, köhnə iş metodunu işə saldı…
Sonralar Maşerovun müəmmalı şəkildə qəzaya uğramasını tədqiq edən SSRİ Baş Prokurorluğunun prokuroru Vladimir Kaliniçenko Maşerov haqqında: “Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Maşerov Siyasi Büronun o dövrdəki digər üzvlərindən əsaslı şəkildə fərqlənirdi. O təvazökar, işgüzar, insanlarla asanlıqla dil tapmağı bacaran bir rəhbər idi. Ona görə də Maşerovu yalnız Belarusda deyil, SSRİ-nin hər yerində sevirdilər. O, respublika rəhbərlərini gəzdirən və o dövr üçün olduqca müasir hesab edilən maşınlarda deyil, köhnə QAZ-14 “Çayka”da getməyi sevərdi. Hər yerə mühafizəçilərsiz və ya olduqca az sayda cangüdənlərlə getməyi xoşlayırdı”.
Təsadüf, yoxsa sui qəsd?
1980-ci il oktyabr ayının 4-də saat 14.35-də Belarus KP MK-nın I katibi Maşerovun mindiyi dövlət nömrəsi 10-09 MMP olan QAZ-14 “Çayka” maşını Jodinoya tərəf istiqamət götürdü. Maşını təcrübəli sürücü E. F. Zaytsev idarə edirdi. Onun yanında isə Maşerov oturmuşdu. Arxada isə mühafizəçi mayor V. F. Çesnokov əyləşmişdi. Maşını xüsusi mühafizə dəstəsi müşayiət edirdi. Moskva- Brest magistralında sürücü sürəti saatda 100-120 kilometrə çatdırmışdı. Belarus rəhbərini müşayiət edən maşınlar ondan 60-70 metr aralıda hərəkət edirdilər. Avtomobil yolunun Smoleviç quşçuluq fabrikinin yanındakı yolla kəsişdiyi xəttə çatanda gözlənilmədən yola MAZ və onun ardınca isə yük maşını çıxdı. Maşerovun maşının qabağında gedən “Volqa”dakılar çətinliklə də olsa özlərini təhlükədən xilas edə bildilər. Ancaq Maşerovun sürücüsü əvvəlcə sürəti artıraraq yük maşınının yanından sürüşüb keçmək istədi. Amma maşını idarə edə bilmədi və yük maşınına zərblə çırpıldı. Həmin an Maşerov özünü gözləyən ölüm təhlükəsini hiss edərək, sağ əlini qabaq pəncərəyə dayaq kimi vermişdi. Ancaq bu, onu ölümdən xilas edə bilmədi.
